Khi lợi nhuận mâu thuẫn với nhân quyền?

Từ nhiều năm nay, giới dân chửi vẫn luôn tuyên truyền rằng giá trị thống lĩnh xã hội phương Tây là dân chủ, nhân quyền. Tuy nhiên, trong thực tế, dường như trong hầu hết các lần mà lợi nhuận mâu thuẫn với nhân quyền, họ sẽ chọn lợi nhuận. Để thấy điều này, ta hãy nhìn vào cách mà các nước phương Tây ứng phó với dịch COVID-19 trong một năm rưỡi vừa qua. Trong khi xã hội dân sự ở các nước này đã kêu gọi xóa bỏ bằng sáng chế vaccine ngừa COVID-19, để vaccine có thể bảo vệ quyền sống của nhiều người hơn, nhiều tập đoàn dược và chính phủ đã ngăn chặn giải pháp đó.

Đây là vấn đề mà Joseph E. Stiglitz, nhà kinh tế học Mỹ đoạt giải Nobel vào năm 2001, đã đặt ra trong bài viết trên tờ Le Grand Continent hôm 21/03/2022. Cụ thể, ông viết:

“Nỗi thất vọng lớn nhất là sự thất bại trong việc xóa bỏ bằng sáng chế cho vắc-xin Covid-19. Điều rất rõ ràng là khi bắt đầu đại dịch, như WHO đã nói, không ai trên thế giới được an toàn khi mọi người chưa được an toàn. Chừng nào bệnh dịch còn có mặt, ở bất cứ đâu, thì vẫn có khả năng sẽ xuất hiện một đột biến gen nguy hại hơn, dễ lây nhiễm hơn hoặc kháng vắc-xin tốt hơn. Thật là ngu ngốc khi đã không làm mọi thứ có thể để đảm bảo việc tiêm chủng cho tất cả các cư dân trên hành tinh. Chúng ta nên ăn mừng thành tựu này vì đầu tư công vào nghiên cứu cơ bản và khoa học cũng như quan hệ đối tác công tư đã cho phép chúng ta phát triển một loại vắc-xin trong thời gian kỷ lục. Nhưng lẽ ra, chúng ta không chỉ sản xuất hàng tỷ liều cần thiết ở các nước tiên tiến, mà còn hàng tỷ liều bổ sung cần thiết ở các nước đang phát triển và các thị trường mới nổi. Chúng ta đã không làm được điều này và phải thừa nhận rằng đây là một thất bại lớn về tổ chức và thể chế.

Hẳn là việc đăng ký bằng sáng chế cho các vắc-xin được cho là sẽ khuyến khích nghiên cứu, nhưng trong bối cảnh đại dịch, đòi hỏi cấp bách là vắc-xin phải được phân phối cho tất cả mọi người. Khi WTO được thành lập, có một hiệp định về sở hữu trí tuệ bao gồm một điều khoản cho phép cấp giấy phép bắt buộc. Điều này có nghĩa là không có sự thay đổi nào trong các nguyên tắc cơ bản của quyền sở hữu trí tuệ. Tại Hoa Kỳ, xã hội dân sự đã thành công trong việc thuyết phục Tổng thống Biden ủng hộ việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vắc-xin, nhưng các công ty dược phẩm không muốn điều đó. Nhưng chủ yếu là Đức, cùng với một số quốc gia châu Âu khác, là trở ngại trong việc đạt được sự từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ. Đã có một số lượng lớn người chết và một số lượng còn lớn hơn những người đã mắc bệnh vì sự miễn trừ đã không được thông qua khi nó được đề xuất lần đầu tiên vào tháng 10/2020.”

Như vậy, lượng người thiệt mạng vì COVID-19 trên thế giới có lẽ đã thấp hơn nhiều nếu các xã hội theo chủ nghĩa tư bản biết coi trọng nhân quyền hơn lợi nhuận. Tiếc thay, giới dân chửi không hề nhận thấy điều này, và vẫn quen đánh đồng nhân quyền với chủ nghĩa tư bản.